منابع مذهبی بسیاری که دربارهٔ حضرت فاطمه

<p> بهگفتهٔ امیرمعزّی، بهرغمِ منابع مذهبی بسیاری که دربارهٔ فاطمه موجود است، گزارشهای خالص تاریخی در مورد زندگی او بسیار اندک است و بیشتر گزارشها تنها برگهایی نامهم از زندگی وی را پوشش میدهد. رسول جعفریان بهطور خاص در میان کتابهای حدیثی، کتاب کافی (نوشته حدود اوایل سدهٔ چهارم هجری) را واجد اطلاعات تاریخی میداند. که در سدههای دوم تا چهارم هجری نگاشته شدهاست. در الفهرست ابن ندیم نخستین کتاب شیعه، کتاب سُلَیم بن قِیْس هِلالی برشمرده شدهاست، که تاریخ آن حدود نیمهٔ دوم سدهٔ اول تا اوایل سدهٔ دوم هجری تخمین زده شدهاست. بهنوشتهٔ رسول جعفریان سیرهٔ نبوی شامل دو بخش بود که یکی به زندگی اجداد محمّد و زندگی محمد در مکه میپرداخت و بخش دوم به حوادث پس از هجرت محمد از مکه به مدینه یعنی زندگی محمد در مدینه اختصاص داشت، که به «مَغازی» مشهور است. دلیل دوم این است که مقایسهٔ مریم و فاطمه زهرا بستگی به انواع مختلفی از منابع دارد. مشکل سومِ مقایسهٔ مریم و فاطمه زهرا در متون مربوط، این است که نویسندگان مرد اغلب آن دو را با تصاویر متضاد توصیف میکردند. یک مقایسهٔ بینفرهنگی مطلوب، ارتباط تصاویر فاطمی در الهیات و زندگینامه با همتایان مسیحی آنها را مورد سنجش قرار میدهد؛ اما، مطابقت موازی کار آسانی نیست.</p>
<p> منابع زندگی فاطمه زهرا گاهی بخشی از زندگی را دربردارد، مانند منابعی که به ازدواج و درگذشت فاطمه زهرا یا مسئلهٔ فدک پرداختهاند. اَنسابُ الاَشراف احمد بن یحیی بلاذری (درگذشته ۲۷۹ ه.ق) دربردارندهٔ اخبار تاریخی بسیاری دربارهٔ جنگهای صدر اسلام و اصحاب حدیث و بهطور ویژه، برخی اطلاعات خاص دربارهٔ برخی مطالب موردنظر شیعه است، مانند وقایع رویداد خانهٔ فاطمه زهرا، غدیر خم، روایاتی دربارهٔ فضایل علی بن ابیطالب یا برخی موارد در نکوهش عثمان را بیان کردهاست. منابع ثانویه برای کشف و فهم تاریخی رویدادهای زندگی فاطمه، آثار تاریخی مورخان است. این تصاویر سردرگمکننده، پرسشهایی تاریخی در مورد شیوهٔ حقیقی نگرش جوامع مسیحی و اسلامی به زنان و نقشهای جنسیتی بهجا میگذارد. مجموعه مطبوعات اسلامی در دسترس نیز پراکنده در آرشیوهای مطبوعات کشور قرار دارند.در این مبحث سعی می شود با مرور تاریخچه مطبوعات اسلامی و با استناد به آمار و ارقام، وضعیت نشریات اسلامی در آرشیو کتابخانه آستان قدس رضوی مورد تحلیل قرار گیرد. اما پس از مدتی تصمیم می گیرد دست از فروش و توزیع مواد مخدر بردارد و از این تجارت خارج شود. مناقب آل ابیطالب (نوشته کمی پس از ۵۵۳ ه.ق) از آثار ابن شهرآشوب (درگذشته ۵۸۸ ه.ق) است. وی در جای دیگری می­گوید: «کرنیل پالمر بهادر انگریز که از دوستان قدیم من بود و به غایت ملکی صفات و نیک طینت .. استقبال کرد و در خارج شهر در باغی که خود می­ماند، منزل داد و لوازم مهمانداری و پرستاری به عمل آورد و قرب یک ماه نگاه داشت» (همان:471) او دنکین را چنین معرفی می­کند: «به علم و فضلی که در میان ایشان متداول است شهره دوران و بغایت نیکو خصال و عدیم المثال و بسی وارسته مزاج و کوچک دل بود. </p>
<p> وی نزدیک به سی و پنج سال پس از درگذشت سعدی، از شیراز و آرامگاه سعدی بازدید و مشاهدات خود را گزارش میکند. تاریخُ الرُّسُلِ و الْمُلوک معروف به تاریخ طبری (نوشته میان سالهای ۲۸۳ تا ۲۹۰ ه.ق و بازنگری تا ۳۰۳ ه.ق) اثر محمد بن جریر طبری (درگذشته ۳۱۰ ه.ق) از کتابهای مقبول عام است که سبب اتکای تاریخنگاران پس از او مانند اِبن مِسْکَوَیْه، ابن اثیر و ابن کثیر بر این کتاب شدهاست. منابعی که در آنها به مناقب و فضائل فاطمه زهرا پرداخته شده از این قرار هستند: اَلفَضائِل جابر بن یزید جُعْفی (درگذشته ۱۲۸ ه.ق)، مَناقبُ اَهلِ الْبَیْت عبّاد بن یعقوب رَواجِنی کوفی (درگذشته ۲۵۰ ه.ق)، فَضائِلُ اَهلِ الْبَیْت ابن ابیحاتم رازی (درگذشته ۳۲۷ ه.ق)، مناقب فاطِمَةِالزَّهراء حاکم نیشابوری (درگذشته ۴۰۵ ه.ق)، مناقب فاطِمَةِالزَّهراء و ولدها محمّد بن جُرَیْر طبری (درگذشته پس از ۴۱۱ ه.ق)، اَلرَّوضَةُالزَّهراء فی مَناقِبِ فاطِمَةِالزَّهراء ابوسعید محمد بن احمد خُزاعی، اَلثّاقِب فِی الْمَناقِب ابن حمزه طوسی (درگذشته ۵۶۰ ه.ق)، اَلثُّغور الْباسِمَة فی فَضائِل السَّیِدَةُ فاطِمَة جلالالدین سیوطی (درگذشته ۹۱۱ ه.ق)، اِتْحافُ السّائِل بِما لِفاطِمَةِ مِنَ الْمَناقِب و الْفَضائِل محمّد بن علی مَناوی (درگذشته ۱۰۳۱ ه.ق). برخی از این منابع اولیه از این قرار هستند: تَزویجُ فاطِمَة عبدالله بن محمّد بن ابِیالدّنیا (درگذشته ۲۸۱ ه.ق)، اَخبارُ فاطِمَةٍ و نَشْأَتُها و مَوْلِدُها محمّد بن زکریّا بن دینار غَلّابی (درگذشته ۲۹۸ ه.ق)، اَلظَّلامَةُ الْفاطِمیَّة حسن بن علی اُطروش (درگذشته ۳۰۴ ه.ق)، تَزویجُ فاطِمَةٍ بِنتِ الرَّسول منسوب به محمد باقر بههمراه تَزویجُ فاطِمَةٍ بِنتِ رَسولِ الله لِعَلیِّ بنِ اَبیطالب گردآوری محمد بن هارون رویانی (درگذشته ۳۰۷ ه.ق)، اَلسَّقیفة جوهری بصری (درگذشته ۳۲۳ ه.ق)، تَزویجُ فاطِمَة عبدالعزیز بن یحیی جَلّودی (درگذشته ۳۳۲ ه.ق)، مَوْلِدُ فاطِمَة شیخ صدوق (درگذشته ۳۸۱ ه.ق)، وَفاةُ فاطِمَةِالزَّهراء ابوالحسن بَکری مصری (درگذشته ۹۵۳ ه.ق)، وَفاةُالزَّهراء سیّد هاشم حسینی بَحرانی (درگذشته ۱۱۰۷ ه.ق).</p>
<p> منابع پرداخته به خطبهٔ فدکیه عبارتند از: بَلاغاتُ النِّساء ابن طیفور (درگذشته ۲۸۰ ه.ق)، اَلسَّقیفة جوهری بصری (درگذشته ۳۲۳ ه.ق)، اَلشّافی سیّد مرتضی (درگذشته ۴۳۶ ه.ق)، الاحتجاج طبرسی، شرح نهج البلاغه ابن ابیالحدید (درگذشته ۶۵۶ ه.ق)، اَلطَّرائِف آکادمی ژرف اندیش بن طاووس (درگذشته ۶۶۴ ه.ق)، کَشْفُ الْغُمَّة فی مَعرِفَةِ الأئِمَّة علی بن عیسی اِربِلی (درگذشته ۶۹۳ ه.ق). از دیگر سیرهنویسان بنام، محمّد بن عمر واقدی (درگذشته ۲۰۷ یا ۲۰۹ ه.ق) مؤلّف کتاب اَلمَغازی و نیز منشی او، محمد بن سعد بن منیع (درگذشته ۲۳۰ ه.ق) مشهور به ابن سعد بغدادی، نویسندهٔ طَبَقاتُ الْکُبریٰ هستند. او پیام فردوسی را پیام خِرَدِ مینُوی و نور میداند که سهروردی هم آن را به زبان عارفانه بیان کردهاست؛ و ادامه میدهد مسئلهٔ فَرّهٔ ایزدی یا خْوَرنَه اوستایی که از بنیادهای اندیشهٔ سهروردی است، به نور بازمیگردد که فردوسی نیز آن را بنیادِ رواداری و مشروعیتِ فرمانرواییِ پادشاهان شاهنامه مانند کیخسرو میداند. تا جاییکه برخی توصیفها در شعر او بسیار به سبک فردوسی نزدیک هستند و حتی میتوان برخی را در شعر فردوسی با اندکی تفاوت جستجو کرد. لطایف اشرفی طریقه عرفانی حافظ را اویسی میداند و مجالس المؤمنین نیز حافظ را صوفی شمردهاست که در جَواهِرُ الْاَسرار و عَرَفاتُ الْمُشتاقین نیز آمدهاست. مرزباننامه شامل مجموعه حکایاتی است که تاریخ وقوع آنها با توجه به محتوای درونیاش مربوط به ایران قبل از اسلام و حتی دورههای بسیار کهنتر از آن است؛ مثل آنچه درباره بابل و حوادث آن میگوید که سابقهای بس کهن دارد.</p>