هنر موسيقي از خواجه عبدالقادر گوینده پر هنر موسيقي

<p> با ضعف سیاسی حکومت تیموری، رونق بازار موسیقی نیز به سردی گرایید و پس از آن موسیقیدانان برجستۀ دربار تیموریان در هرات به مناطق دیگری همچون دربار عثمانیان، ازبکان و نیز دربار مغولان هند (گورکانیان) روی آوردند و در اندک زمانی تأثیرات موسیقی تیموریان بر موسیقی این نواحی آشکار شد که این نکته را میتوان دلیلی بر رونق موسیقی در این دوران دانست؛ به­گونه­ای که موسیقی تیموریان به عنوان نمونه و الگویی برای فرهنگ­ها و ممالک هم­جوار محسوب میشده است (Haneda, p132 ؛ اسعدی، ص45). هنر موسیقی در دوران تاریخی (ایلامیها، مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان) دارای شواهد و یافتههای گوناگونی است که با مطالعه، تجزیه و تحلیل روند آنها میتوان به اهمیت و نقش این هنر در جوامع دوران باستان پیبرد. پژوهش حاضر دارای رویکرد توصیفی-تحلیلی است و دادههای آن ازطریق مطالعات کتابخانهای و بررسیهای میدانی گردآوری شده و با روش کیفی، تحلیل شدهاند. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که: سیاست شاهعباس در براندازی حکومت آلکیا در گیلان چه نتایجی بهدنبال داشت؟ علاوه بر این، سایر شاهزادگان تیموری و نیز حمایت امیرعلی شیر نوایی که وی را فردی موسیقی­دان و موسیقی­پرور دانستهاند، زمینۀ مناسبی برای تربیت موسیقیدانان، سازندگان و نوازندگان به وجود آورد (نوایی، دیوان، ص54؛ خواندمیر، مآثرالملوک، ص243؛ نوایی، خمسه المتحیرین، ص29؛ خواندمیر، مکارم­الاخلاق، ص79)؛ به­نحوی­که میرخواند از بزمهای بی­مانندی که به دستور سلطان حسین بایقرا در این دوره برپا میشده، سخن رانده است: «در آن اوقات از ارباب حسن و ملاحت نغمه­سرایان صاحب هنر، هر روز و شب در مجلس ارباب عیش و طرب جمعی کثیر حاضر بودند و به نغمات دلگشای و ترنمات روح­افزای نشاط برنا و پیر و صغیر و کبیر را میافزودند» (ج11، ص5756) (تصویر3).</p>
<p> این هنر که از زمان شاهرخ پی­ریزی شده بود، پس از گذشت چندین سال در دوران سلطان حسین بایقرا با توجه خاص وزیر دانشمندش، امیرعلی شیرنوایی، به کمال پختگی خود ر هنر موسیقی (Gray, p.67؛ pope, p.9) و در پی آن استادهای نگارگری همچون استاد قاسم علی چهره­گشا، ملا حاجی محمد، خواجه میرک نقاش و بزرگ­ترین استاد نقاشی ایران و مشهورترین نگارگر جهان اسلام، استاد کمالالدین بهزاد، به خلق آثاری جاودانه پرداختند (خواند میر، حبیب­السیر، ج4، صص348و362؛ میرخواند، ج11، صص5974 و 6007؛ دوغلات، ص318). نام و تخصص این موسیقیدانان در گزارش­های تاریخی بدین­گونه ذکر شده است: خواجه شهاب­الدین عبدالله بیانی که در قانون4 تبحر داشته است، خواجه عبدالله صدر که مدتی در دیوان وزارت مشغول بوده و قانون را بسیار زیبا می­نواخته است، مولانا بنایی که در علم موسیقی و ساختن تصنیف،استادی چیره­دست بوده است، استاد قل محمد که ساز غژک5 را نیکو می­نواخت و شاگردان بسیاری داشته است، همچنین نام هنرمندان دیگری در این عرصه چون میرک زعفران، حافظ قزاق، استاد هنر موسیقی احمد، استاد شاه قلی، استاد حسین، استاد شیخ نایی، مولانا محمد جامی (برادر عبدالرحمن جامی)، خواجه یوسف برهان، خواجه محمد کنکر، میر محمد کابلی، مولانا سائلی، پهلوان محمد ابوسعید و غیره نیز به چشم می­خورد (میرخواند، ج11، ص5935؛ دولتشاه سمرقندی، ص515؛ دوغلات، ص320؛ خواند میر، حبیب­السیر، ج4، ص348؛ صفوی، ص167؛ بنایی، ص2؛ نثاری بخاری، ص182-183؛ خواند میر، دستورالوزرا، ص374؛ واصفی، 1961، ج1، ص23؛ خواند میر، مآثرالملوک، ص243).</p>
<p> رسانههای ایران در تاریخ 28 تیرماه سال 1396 مطلبی از سفیر امارات در سازمان ملل نقل کردند که مضمون آن چنین است: «اگر قطر این شش شرط را رعایت نکند، باقی ماندن دوحه در شورای همکاری خلیجفارس دشوار خواهد بود» (خبرگزاری صدا و سیما ، 28 تیرماه 1396). با اندکی تأمل در ترجمۀ فارسی سخنان سفیر امارات در سازمان ملل میتوان متوجه شد که در این ترجمه از واژه «خلیجفارس» استفاده شده است و قطعاً او از عبارت «الخلیج الفارسی» در سخنان خود، استفاده نکرده است، اما مترجمان فارسی در چارچوب سیاستهای رسانهای خود این عبارت سفیر امارات را اینگونه ترجمه کردهاند. 14. شش­تای، دارای شش سیم (وتر) و کاسه­ای به اندازۀ نصف کاسۀ عود بوده است. 12. طَنبور از سازهای قدیمی ایران و دارای دسته بلند و کاسه­ای به شکل گلابی بوده است و در ابتدا دو سیم (وتر) داشته و سپس سیم­های آن به شش عدد ر هنر موسیقی ه است. 5. این ساز شبیه به کمانچه ولی دارای کاسه­ای بزرگ­تر همراه با سیم­های بیشتر بوده است. 9. بَربَط، سازیست از خانواده آلات رشته­ای (ذوات الاوتار) که دارای کاسه­ای گلابی شکل همراه با دسته­ای کوتاه بوده است.</p>
<p> ر هنر موسیقی از خواجه عبدالقادر گوینده پر هنر موسیقی که در باب قضیه دوست خود هیچ ساخته­ای؟ با تعمق در نحوۀ عملکرد امیران تیموری در حوزۀ موسیقی، تا حدی میتوان به معیارهای نسبتاً ثابتی ر هنر موسیقی که در این زمینه دخیل بوده­اند؛ از جمله ثبات سیاسی نسبی، رونق اقتصادی، آزادی مذهبی و احترام به علمای دین و رهبران گرایش­های تصوف و هنرمندپروری صاحب­منصبان و درباریان که هر یک از این عوامل تأثیر بسیاری در رونق و شکوفایی حیات موسیقایی این دوره داشته است و گواه آن، تأثیری است که دستآوردها و تجربیات فرهنگی و هنری این دوره، بر حوزۀ موسیقی قرن­های بعد می­گذارد و بی­شک، آن چه امروز نام فرمانروایان تیموری را که از نسل اقوام یاغی و بیابانگرد ماوراءالنهر بوده­اند در تاریخ جاویدان ساخته است، حیات هنری و آثار به جامانده از روزگار ایشان است، که حاصل نبوغ پایان­ناپذیر هنرمندان ایرانی بوده است، نه سفاکی و خونریزی فرمانروایان. شرف خان در سن 12 سالگی، هنگامی که پدرش شمس الدین بدلیسی از امور سیاسی و حکومتی کناره گرفت ، به ریاست ایل زورکی و حکومت سالیان و محمود آباد شیروان ر هنر موسیقی . به نظر میرسد یکی از دلایل نادیده گرفتنوگزارشندادنمنابعاززنانموسیقی­دان آن عصر را می­بایست محدود بودن گسترۀ فعالیت­های آنان به دربارهای امرا و اشراف دانست و گویا غالب این زنان در اندرونی و برای مخاطبان خود که امیران و پادشاهان و زنان بوده­اند، برنامه اجرا می­کرده­اند (تصویر5). </p>